Hoe werk je samen?

Het samenwerken met ervaringsdeskundigen komt binnen het sociaal domein steeds meer voor. De meerwaarde van het inzetten van, en samenwerken met ervaringsdeskundigen wordt steeds bekender. Maar de inzet van ervaringsdeskundigen brengt ook uitdagingen met zich mee.

Wat kunnen we leren van de ervaring van andere werkvelden binnen het sociaal domein als het gaat om de samenwerking met ervaringsdeskundigen? Wanneer levert deze samenwerking het meeste op, voor het werkveld en voor de ervaringsdeskundigen?

Samenwerken met ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid

Een ervaringsdeskundige is iemand die op basis van persoonlijke en collectieve ervaringskennis in staat is deze kennis, in welke vorm dan ook, door te geven aan anderen (Bron: Vereniging van Ervaringsdeskundigen).

In deze definitie van ervaringsdeskundigheid wordt uitgegaan van twee verschillende typen ervaringskennis. Kennis die voor jou als persoon geldt (ik-kennis) en gemeenschappelijke/collectieve ervaringskennis (wij-kennis). Een ervaringsdeskundige zet deze kennis in om een situatie te verbeteren of een probleem op te lossen.

Bron: herstelanimatie / Nicole Hoeymans

Binnen de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) wordt al langer samengewerkt met ervaringsdeskundigen. Ervaringsdeskundigen worden vaak ingezet binnen een individueel hersteltraject van een cliënt of patiënt en hebben een rol in de hulpverlening. De inzet van ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid is anders van aard: zij zijn geen hulpverlener maar hebben verschillende rollen binnen de (gemeentelijke) aanpak rondom laaggeletterdheid.

Een ervaringsdeskundige laaggeletterdheid leeft of heeft geleefd met beperkte basisvaardigheden, en weet dus uit eigen ervaring hoe het is om op volwassen leeftijd (beter) te leren lezen, schrijven en/of rekenen. Ook kent hij de ervaringen van andere (ex-)laaggeletterden. Hij heeft trainingen gevolgd om deze kennis in te zetten binnen de vier rollen (inspraak, tester, werver of voorlichter).

Voor meer informatie over de verschillende rollen van ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid, zie Wie doet wat?

Ervaringsdeskundigen putten uit hun persoonlijke ervaring. Daarnaast worden zij getraind om niet alleen te spreken vanuit hun persoonlijke ervaring, maar namens de hele doelgroep. Er is een basis van herkenning en gemeenschappelijkheid tussen mensen die hetzelfde hebben meegemaakt die niet zichtbaar is voor de ‘reguliere’ professional. Hierdoor maken ervaringsdeskundigen vaak makkelijker contact met de doelgroep. De kennis van ervaringsdeskundigen vergroot en versterkt het succes van de gemeentelijke aanpak.

Voor professionals kan het wennen zijn goed te luisteren naar de inbreng van de ervaringsdeskundigen en hun inbreng op waarde te schatten. Voor ervaringsdeskundigen is het aan de andere kant wennen om kritisch te zijn en om hun mening te geven binnen een onbekende professionele setting. Het is daarom belangrijk om een coördinator (en eventueel een begeleider of ondersteuner)aan te stellen die een team van ervaringsdeskundigen werft, traint en coördineert. Hij of zij kan een brug slaan tussen de ervaringen en ideeën van de ervaringsdeskundigen en de vragen van professionals.

Lees meer over de verschillende rollen van ervaringsdeskundigen en de taken van de coördinator op Wie doet wat?

De gemeente kan de positie van de ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid versterken en verduurzamen. Open communicatie over verwachtingen, rollen en een doelmatige inzet van de ervaringsdeskundigen is hierbij belangrijk.

Op de juiste manier ruimte maken voor ervaringsdeskundigen kan moeilijk zijn. Saskia Keuzenkamp beschrijft in dit artikel dat ervaringsdeskundigen vaak enkel worden toegevoegd aan bestaande werkwijzen. Dat werkt niet. Ervaringsdeskundigen moeten een stevige (betaalde) positie krijgen met veel zeggenschap, en er moet ruimte zijn voor hun unieke (en mogelijk nieuwe en afwijkende) denkwijzen.

Hoe benader je ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid op een goede manier en hoe geef je ruimte aan hun hele verhaal? Drie tips voor het benaderen en bejegenen van ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid

Probeer laaggeletterdheid zoveel mogelijk te normaliseren

Laaggeletterdheid is een gevoelig thema. Veel laaggeletterden ervaren schaamte omdat zij niet goed kunnen lezen en schrijven. Om hulp vragen of aangeven dat je iets niet snapt, is dan nog moeilijker. Om een open en eerlijk gesprek te voeren met (ex-)laaggeletterden is het daarom in de eerste plaats belangrijk om laaggeletterdheid te normaliseren. Doe tijdens gesprekken met (ex-)laaggeletterden niet alsof laaggeletterdheid iets heel vreemds en raars is, maar stel op een open en geïnteresseerde manier je vragen. Juist door er op een normale manier over te praten en iemand niet te veel weg te zetten als ‘anders’, voelt de (ex-)laaggeletterde zich op zijn of haar gemak om over laaggeletterdheid te praten.

Het normaliseren van laaggeletterdheid kan daarnaast ook door hele praktische zaken aan te passen, bijvoorbeeld in de dienstverlening. Denk aan een knop waar een baliemedewerker op kan drukken als hij of zij merkt dat de persoon achter de balie iets niet goed begrijpt en wat extra hulp nodig heeft. Door op de knop te drukken komt er een medewerker die even wat extra tijd neemt om de persoon te helpen, of de weg te wijzen. Op die manier wordt laaggeletterdheid niet geproblematiseerd maar genormaliseerd, en krijgt de persoon de benodigde extra hulp en begeleiding.

2. Kijk uit dat je de doelgroep van laaggeletterden niet generaliseert

De doelgroep van (ex-)laaggeletterden is enorm divers. Denk aan verschillen in leeftijd, werkend of niet-werkend, etniciteit, het Nederlands als moedertaal of tweede taal beheersen (NT1 of NT2) en opleidingsniveau. Ook het niveau kan enorm verschillen: sommige mensen kunnen helemaal niet lezen of schrijven, sommigen beheersen al bijna niveau 2F (mensen met dit niveau gelden niet meer als laaggeletterd), en anderen zitten er ergens tussenin. Ook hebben sommige laaggeletterden moeite met alle vaardigheden, terwijl anderen bijvoorbeeld alleen moeite hebben met schrijven.

Door al die verschillen, zijn ook de onderwijsbehoeften van laaggeletterden verschillend. Zowel wat mensen willen leren, als de manier waarop kan sterk verschillen per persoon. De een wil bijvoorbeeld op een hele informele manier les krijgen: een-op-een in een buurthuis met een kopje koffie en veel kletsen. Iemand anders krijgt juist liever les in een meer formele schoolsetting in een groep met huiswerk en toetsen.

Het is belangrijk om je bewust te zijn van de grote diversiteit in de doelgroep van laaggeletterden. ‘De laaggeletterde’ bestaat niet. Iedereen heeft zijn of haar eigen verhaal. Kijkt daarom uit met het generaliseren van de doelgroep van laaggeletterden door bijvoorbeeld te veel te denken in stereotyperingen.

3. Laaggeletterdheid is niet iemands identiteit

In de samenwerking met ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid kan het een valkuil zijn om ervaringsdeskundigen enkel te zien als ‘de (ex-)laaggeletterde’. Laaggeletterdheid is namelijk niet iemands volledige identiteit, mensen zijn meer dan dat. Je ‘hebt’ laaggeletterdheid, maar je ‘bent’ het niet. Door mensen vooral te zien als de (ex-)laaggeletterde en alleen hierop te focussen, duw je mensen bovendien onbewust in een slachtofferrol, en doe je geen recht aan hun veerkracht en zelfredzaamheid. Het is vaak bewonderingswaardig wat mensen ondanks hun laaggeletterdheid toch voor elkaar hebben gekregen in hun leven. Zorg dat hier ook positieve aandacht voor is. Geef ruimte aan iemands hele verhaal, en niet alleen aan het stukje laaggeletterdheid.

Het werken als ervaringsdeskundige laaggeletterdheid vraagt wat van mensen. Zorg daarom voor (financiële) waardering. Spreek daarnaast ook regelmatig je waardering uit en geef de ervaringsdeskundigen veel persoonlijke aandacht door hen bijvoorbeeld regelmatig even te bellen om te vragen hoe het gaat, en hoe zij een activiteit ervaren hebben.

Wil je als organisatie gaan samenwerken met ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid? Het is de taak van de beleidsmedewerker om te zorgen voor voldoende draagvlak, en het creëren van urgentie voor de inzet van ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid. Als beleidsmedewerker op het thema laaggeletterdheid agendeer je de inzet van ervaringsdeskundigen en benadruk je het belang hiervan.

Als er eenmaal een groep van ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid aan de slag gaat in de organisatie, ben je als beleidsmedewerker verantwoordelijk voor het volgen en monitoren van de activiteiten van de ervaringsdeskundigen, en laat je zien wat de inzet van ervaringsdeskundigen oplevert. Hiervoor heb je regelmatig contact de coördinator van de ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid.

Als eenmaal is besloten om te gaan werken met een groep van ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid is het van belang om een coördinator aan te stellen voor het werven, trainen en begeleiden van de ervaringsdeskundigen, en het organiseren van geschikte activiteiten. Eventueel kan je als coördinator hierbij hulp krijgen van een begeleider/ondersteuner.

Communicatiemedewerkers kunnen via de beleidsmedewerker of coördinator / begeleider in contact komen met ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid. Zij kunnen met hen samenwerken door middel van een testpanel.

Meer lezen over de verschillende taken en rollen? Kijk op Wie doet wat?