Er zijn verschillende rollen die ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid kunnen vervullen, als:

1. Voorlichter:

De voorlichter gebruikt zijn eigen levensverhaal en ervaringen rondom laaggeletterdheid en scholing om professionals en het brede publiek te informeren. Zij doorbreken bovendien de taboe rondom beperkte basisvaardigheden. Ervaringsdeskundigen in de rol van voorlichter worden getraind in het presenteren voor groepen en hebben een mediatraining gevolgd.

https://www.youtube.com/watch?v=KDtapRcr01A

Martijn als voorlichter

• tester

Ervaringsdeskundigen in de rol van tester nemen deel aan een ‘testpanel’. Dit panel test brochures, brieven, websites of andere communicatie-uitingen van organisaties, en helpt om dit soort materiaal begrijpelijker en duidelijker te maken. Op die manier wordt de kennis van eenvoudig taalgebruik vergroot.

Annet als tester

• werver

Wervers zetten zich in om andere laaggeletterden te motiveren voor taalscholing of een ander passend leertraject. De ervaringsdeskundige gebruikt daarbij zijn of haar eigen ervaringen en kennis van de doelgroep. Ervaringsdeskundigen in de rol van werver hebben veel kennis van de verscheidenheid in de doelgroep van mensen met beperkte basisvaardigheden en weten wat werkt om anderen te motiveren.

José als werver

• bij inspraak

Ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid in de rol van inspraak denken mee over de beleidsvorming en -uitvoer van een gemeente  en/of andere organisatie waar de ervaringsdeskundige bij betrokken is. Het kan bijvoorbeeld gaan om het meedenken over nieuw beleid gericht op de doelgroep laaggeletterdheid, of het toetsen en/of evalueren van de uitvoer van dit beleid.

Ria denkt mee met de gemeente

Een taalambassade is de thuisbasis van een groep taalambassadeurs en hun coördinator/ondersteuner(s). Het is een ontmoet- en ontwikkelplek voor hen. Vanuit de taalambassade vinden activiteiten plaats zoals het geven van voorlichting, werven, verbeteren van teksten en organiseren van inspraak en kwaliteitsbewaking. 

Een taalambassade kan verbonden zijn aan 1 of meerdere gemeenten (bv. een regio) of aan een organisatie zoals een taalhuis, vakbond of ziekenhuis. De betreffende gemeente of organisatie is dan de hoeder van de taalambassade. Zij zorgt voor financiële en organisatorische continuïteit. 

Taalambassadeurs kunnen gemeenten en organisaties goed helpen om hun doelen rondom de ontwikkeling van basisvaardigheden te bereiken. Taalambassadeurs komen in hun kracht als ze goed ondersteund worden en de kans krijgen om te ontwikkelen in de diverse rollen (voorlichten, tester, werver en inspraak).

Wanneer de Taalambassadeurs lokaal of regionaal georganiseerd worden, zal dit de betrokkenheid binnen deze gemeenten en organisaties vergroten. De gemeente en organisaties kunnen dan optimaal gebruik maken van de ervaringsdeskundigheid van deze taalambassadeurs.

(link maken naar bijlage 1, taalambassades in Nederlandse gemeenten)

In de nieuwe aanpak van laaggeletterdheid voeren gemeenten de regie over de aanpak van laaggeletterdheid. Dat doen zij als centrale speler in een netwerk van samenwerkende partijen uit de domeinen onderwijs, werk, gezin, gezondheid en andere verwante terreinen. Gemeenten staan als overheid namelijk het dichtst bij mensen die hun vaardigheden willen verbeteren. Zij ontvangen daarom budget voor volwasseneducatie.

Veel gemeenten zijn de afgelopen jaren begonnen met het opbouwen van een infrastructuur en samenwerking om deze regierol te kunnen voeren. Denk hierbij aan:

• het opzetten van taalhuizen en taalpunten;
• het opzetten van non-formeel aanbod;
• het opleiden van vrijwilligers om als taalmaatje aan de slag te gaan;
• het trainen van professionals om laaggeletterdheid te herkennen;
• het inzetten van werkgevers om extra te investeren in basisvaardigheden op de werkvloer.

De laatste tijd wordt steeds meer de krachtige en effectieve rol van de ervaringsdeskundige erkend, maar hier wordt nog (te) weinig gebruik van gemaakt.

De komende jaren gaat het om het verduurzamen en uitbouwen van de bereikte resultaten. Gemeenten voeren dan de regie in de aanpak van laaggeletterdheid. Structurele investeringen in basisvaardigheden zijn voor gemeenten dan een net zo vanzelfsprekend onderdeel van hun inzet in het sociaal domein, als voor werkgevers voor duurzame inzetbaarheid.

Het is de taak van de beleidsmedewerker om te zorgen voor voldoende draagvlak, en het creëren van urgentie voor de inzet van ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid. Als beleidsmedewerker op het thema laaggeletterdheid agendeer je de inzet van ervaringsdeskundigen en benadruk je het belang hiervan.

Als er eenmaal een groep van ervaringsdeskundigen aan de slag gaat in de organisatie, ben je als beleidsmedewerker verantwoordelijk voor het volgen en monitoren van de activiteiten van de ervaringsdeskundigen, en laat je zien wat de inzet van ervaringsdeskundigen oplevert. Hiervoor heb je regelmatig contact de coördinator of begeleider van de ervaringsdeskundigen, maar ook met afdelingen waar de ervaringsdeskundigen worden ingezet (bijvoorbeeld op de communicatieafdeling). Daarnaast blijf je het thema uiteraard agenderen.

Taken

• Nadenken over de inzet van de ervaringsdeskundige:

  • het bepalen van de doelen van de inzet van een ervaringsdeskundige binnen de organisatie;
  • urgentie geven aan de inzet van ervaringsdeskundigen binnen de organisatie (bestuurlijk, beleid en uitvoerend)

• Ruimte en mogelijkheden maken voor de inzet van ervaringsdeskundigen.
• Gebruikmaken van de inzet van ervaringsdeskundigen.
• Bekendmaking van de inzet van ervaringsdeskundigen binnen de organisatie (en eventueel buiten de organisatie).
• Nadenken over de borging/duurzame inzetbaarheid van ervaringsdeskundigen (financiering, samenwerking met partners, belegger rollen, verdienmodel).

Op basis van de onderzoeksresultaten (Prof. Maurice de Greef, Taalambassades in Nederlandse gemeenten, mei 2021 – zie bij Kennisbank) is er een screeningsinstrument ontwikkeld om een lokale ‘Taalambassade’ te kunnen realiseren. Dit screeningsinstrument biedt een aantal handvatten om te checken of de gemeente de juiste faciliteiten heeft geregeld en daarnaast ook de juiste keuzes heeft gemaakt betreffende de inzet van de taalambassadeurs.

De afbeelding toont het screeningsinstrument voor de ‘Taalambassade’. Een aantal onderdelen lijken een ‘open deur’ te zijn, echter is het wel van belang om goed in kaart te brengen of deze ook daadwerkelijk geregeld zijn. Uit het onderzoek blijkt namelijk dat de randvoorwaarden die voor de hand liggen in de meeste gevallen niet geregeld zijn.

Allereerst geven de drie grote paarse vlakken de drie belangrijkste spelers aan. De gemeente is als eerste aan zet en zal met een samenwerkingspartner de handen ineen moeten slaan om ervoor te zorgen dat de inzet van de taalambassadeurs met hun verschillende rollen gefaciliteerd kan worden. Eén van de eerste zaken die geregeld moet worden is dat de inzet vastgelegd wordt in het Regionaal Educatief Plan (of iets soortgelijks) en zo dus een erkend onderdeel wordt van de aanpak van laaggeletterdheid. Daarnaast zou er ook binnen het Gemeentelijk Communicatiebeleid aandacht voor moeten zijn, zodat de communicatie vanuit de gemeente ook begrijpelijk wordt voor mensen met een lager taalniveau. Als binnen dit plan de communicatie met taalambassadeurs wordt vastgelegd, kunnen zij als tester samen met de gemeente ervoor zorgen dat de communicatie vanuit de gemeente naar de burger door meerdere burgers wordt begrepen. Ten tweede zal er vanuit de gemeente een vast aanspreekpunt moeten zijn voor beleid en zal de gemeente met een lokale samenwerkingspartner zoals een ROC of een Taalhuis een samenwerking moeten realiseren, waarbij de lokale partner de begeleiding van de taalambassadeurs faciliteert.

Vervolgens zal de gemeente samen met de lokale partner een ABC’tje voor de randvoorwaarden moeten doorlopen bestaande uit:

 A: Ambassadeur & Afspraken: Zijn er al ambassadeurs beschikbaar en welke inhoudelijke afspraken kunnen er worden gemaakt?

B: Budget & Begeleiding: Is er voldoende budget voor de vergoeding van de taalambassadeurs naast budget voor onkosten en begeleiding en is de begeleiding zelf ook geregeld?

C: Capaciteit & Continuïteit: Is er zowel vanuit de gemeente als de lokale partner voldoende capaciteit (en tijd) om de inzet te faciliteren en is de continuïteit van de inzet van de taalambassadeurs geborgd?

Als het ABC’tje is geregeld kan vervolgens worden bepaald welke van de vier rollen de taalambassadeurs voor de gemeente zullen vervullen en hierbij worden ook de taken vastgelegd. Op basis van een profiel wordt per taalambassadeur gekeken wie welke rol kan vervullen. Ten slotte zal zowel vanuit de gemeente als de lokale partner de inzet van de taalambassadeurs periodiek geëvalueerd moeten worden om ervoor te zorgen dat de randvoorwaarden en de effectiviteit van de inzet toereikend blijven.

De kosten voor een Taalambassade bestaan uit:

1.  Uren voor de begeleiding/coördinatie van de organisatie waar de gemeente mee samenwerkt.

Het is het meest efficiënt om deze rol te koppelen aan een organisatie die de taak al heeft om het onderwerp van laaggeletterdheid/basisvaardigheden onder de aandacht te brengen. Het is dus maatwerk om te bepalen wat éxtra werk is en wat al bij de bestaande taak hoort.

Deze rol vraagt het volgende van een coördinator/begeleider.

Delen van deze taken kunnen ook door een competente vrijwilliger, onder regie van een beroepskracht worden uitgevoerd.

Op basis van ervaringen is een goed uitgangspunt: Het eerste jaar 6 uur / week (waarvan eventueel 3 door een vrijwilliger). Hierbij houd je rekening met aanlooptijd, en het belang van het vinden van nieuwe ambassadeurs. Het tweede of derde jaar, als alles goed draait, kan het waarschijnlijk met 4 uur/week, waarvan 2 door een vrijwilliger.

• Waardering (financieel of anders) voor de taalambassadeurs

Waardering is cruciaal voor de taalambassadeurs. Hoewel dat natuurlijk vooral om andere vormen van waardering (aandacht, feedback, vieren, etc.) gaat, beperken we ons hier tot het financiële. Meestal ontvangen de ambassadeurs de maximale vrijwilligersvergoeding: € 5,50 per uur. Soms hebben ambassadeurs liever een andere vorm van waardering. Hier moeten afspraken over gemaakt worden.

Hieronder een uitwerking van de incidentele en structurele taken waarop bovenstaande kosten gebaseerd zijn.

1. Maak het onderdeel van de lokale of regionale aanpak van laaggeletterdheid of ontwikkeling basisvaardigheden.

• Integrale bekostiging.

Veel ambassadeurs hebben door hun laaggeletterdheid problemen ervaren binnen één of meer van de volgende leefgebieden: gezondheid, werk, ouderbetrokkenheid of financiën. Zij kunnen dus door hun rol ook bijdragen aan de gestelde doelen binnen deze domeinen.

Denk bijvoorbeeld aan de mogelijkheid om een deel van het budget ten behoeve van armoedebestrijding, gezondheid of onderwijsachterstandenbeleid hiervoor te gebruiken.

• Vraag een vergoeding voor de inzet van taalambassadeurs.

Voor bepaalde situaties is het heel gebruikelijk om een onkostenvergoeding te vragen voor de inzet van taalambassadeurs.

Denk hierbij aan hun rol als tester. Ook bij commerciële of grotere publieke organisaties is dit een optie. Het bedrag kan gaan tot minimaal de vrijwilligersvergoeding van de ambassadeur, maar dit bedrag kan gerust hoger zijn. Met dit extra geld kan dan een ‘buffer’ opgebouwd worden voor de ambassade om extra benodigdheden te bekostigen.

Ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid een rol van inspraak geven bij beleidsontwikkelingen is voor veel organisaties en gemeenten een nieuwe vorm van samenwerken. Wat is belangrijk voor een succesvolle uitvoering van inspraak?

1. Zorg dat ervaringsdeskundigen écht onderdeel zijn van het proces. Dat betekent dat ze niet eenmalig hun verhaal komen vertellen, maar dat ze voor langere tijd betrokken zijn.
2. Deze langdurige betrokkenheid realiseren van de ervaringsdeskundigen is niet eenvoudig. Zeker in het begin vraagt het om veel investeren: in de ervaringsdeskundigen en in de mindset van de organisatie/ professionals. Wees geduldig en realiseer je dat dit proces tijd kost.
3. Betrek de coördinator of begeleider van de ervaringsdeskundige bij de inspraakactiviteit. Hij of zij kan de ervaringsdeskundige voorbereiden op de activiteit en kan bemiddelen tussen de ervaringsdeskundigen en ambtenaren, en zo de vertaalslag maken.
4. Durf te vragen! Wees als ambtenaar niet bang om veel vragen te stellen aan de ervaringsdeskundigen over hoe zij iets zien of ervaren. Hun perspectief horen en begrijpen is cruciaal.
5. Blijf de ervaringsdeskundige betrekken en zien tijdens bijeenkomsten en vergaderingen: stel vragen, toon interesse en zie iemand niet over het hoofd. Merk het op als een ervaringsdeskundige lang niets zegt, en probeer hem of haar er weer bij te betrekken.
6. Voor veel ervaringsdeskundigen is het spannend om hun verhaal te vertellen aan ambtenaren. Ze zijn vaak onzeker en hebben behoefte aan bevestiging. Zorg dat ze dit krijgen: geef veel complimenten, uit je waardering en maak na een inspraakactiviteit nog even een praatje.
7. Communiceer duidelijk wat er gebeurt met de input van de ervaringsdeskundigen: hoe wordt het verwerkt? En wat gebeurt er daarna?